Nhân khóa tu Giới - Định - Tuệ của Giáo đoàn III PGKS, sáng 30/5/2025 (4/5/Ất Tỵ), tại Tịnh xá Ngọc Hưng (huyện Xuân Lộc, tỉnh Đồng Nai), TT. Giác Khiêm – Thành viên Ban Tổ chức khóa tu, đã mang đến cho chư hành giả góc nhìn chi tiết và sâu sắc hơn về phương pháp tu tập “Sổ tức quán” thông qua Chơn lý của Tổ sư Minh Đăng Quang.

Mở đầu buổi giảng, Thượng tọa khẳng định rằng kinh Chơn lý là những lời chỉ dạy thực hành cụ thể của Tổ sư, không chỉ giúp điều thân, điều tâm mà còn ghi lại từng giai đoạn chứng ngộ như những dấu hiệu trên con đường tu. Nhờ đó, người đi sau có thể nương theo và lần bước tiến tu. Tổ sư không chỉ vạch rõ mục tiêu mà còn chỉ ra từng chướng ngại trên đường và cách hóa giải chúng.

Giảng về khái niệm Sổ tức quán, Thượng tọa dẫn lời Tổ sư rằng đây chính là phương pháp thiền định mà Đức Phật đã thực hành dưới cội Bồ-đề để thành tựu giác ngộ. Tuy nhiên, điều quan trọng là Sổ tức quán phát khởi khi tâm gần nhập định, chứ không phải là phương pháp đếm hơi thở thông thường như nhiều người lầm tưởng.

“Từ một con đường tu, hành giả sẽ dần dẫn đến sự nhập định, chứng đắc chơn như, Niết-bàn. Ngày nay, có thể nói rằng nhiều vị trong hàng tu sĩ chúng ta chưa hiểu rõ về pháp hành thiền. Chúng ta cứ nghĩ rằng Hệ phái Phật giáo Khất sĩ không có hướng dẫn rõ ràng về pháp thiền, nhưng thật ra, trong Chơn lý, Đức Tổ sư đã chỉ dạy đầy đủ. Cho nên hôm nay, việc trình bày lại bản Chơn lý “Sổ tức quán”, là nhằm phân tích từng giai đoạn để cho đại chúng thấy rõ Đức Tổ sư đã chỉ dạy cách tu tập như thế nào: vừa điều thân, vừa điều tâm và ghi nhận rõ từng giai đoạn hành trì, từ lúc nhiếp tâm vào một niệm, cho đến giai đoạn thành tựu chứng nhập chánh định, chơn như, Niết-bàn”, Thượng tọa khẳng định.

Thượng tọa cũng nêu rõ hướng dẫn của Tổ sư phương pháp ngồi như thế nào khi thực hành pháp Sổ tức quán: “Ngài ngồi, nắm hai tay lại, quyết không cử động. Ngài tréo hai chân, lật hai bàn chân lên, ngậm miệng, giữ hơi thở, không nói một lời, ngó xuống một chỗ, từ từ nhắm mắt, tâm trầm lặng – giống như đang chết. Hơi thở ra thật chậm, thật dài, rồi một hơi cuối cùng cũng chấm dứt. Tâm như đã chết, không còn biết chi nữa. Đó là lúc tâm hoàn toàn vắng lặng, thâm sâu, rỗng rang, không còn động niệm. Sau những lúc mệt mỏi, chán nản, rồi giác ngộ, thoái lui không còn muốn sống, đó chính là trạng thái nhập Niết-bàn, nhập định, bước vào cảnh giới tịch tịnh, đứng ngừng của chơn lý”. Thượng tọa khẳng định, đây chính là phương pháp điều thân. Việc chuẩn bị điều thân chính là khởi đầu cho pháp sổ tức quán.

Thượng tọa cũng lưu ý về sự khác biệt giữa pháp “Sổ tức quán” mà Tổ sư dạy với phương pháp sổ tức hiện nay mà người tu vẫn thường sử dụng. Theo đó, pháp Sổ tức quán mà Đức Tổ sư nói đến chính là pháp mà Đức Phật xưa kia đã thực hành và thành tựu giác ngộ. Trong khi đó, hiện nay, phần lớn thực hành pháp sổ tức bằng cách đếm hơi thở: hít vào, thở ra đếm một; hít vào, thở ra đếm hai... tức là đếm số. Nói cách khác, phương pháp đếm hơi thở phổ biến hiện nay chỉ dùng thức và tướng để phân biệt, đếm số, còn Tổ sư dạy rằng, cái biết và hơi thở hiệp lại làm một, khi lục căn dừng hoạt động hướng ngoại, người tu chỉ còn biết hơi thở ra vào trong sự tỉnh giác thuần tịnh, đó mới là Sổ tức quán.

Một điểm đặc biệt trong Chơn lý là khái niệm “tập chết”, mà theo Thượng tọa giải thích, đây không phải là chết về thể xác, mà là buông bỏ thức - tướng - ngã, không còn sống bằng lời nói, hành động, loạn động. Khi tâm hiệp với hơi thở, không còn nghe thấy gì bên ngoài, thì đó là sự tập chết với thế gian, để sống lại bằng chánh định.

Hướng dẫn cụ thể phương pháp điều thân qua mô tả tư thế ngồi của Đức Phật, Thượng tọa chỉ rõ: “Hành giả cần ngồi kiết già, vì đó là tư thế vững chãi nhất, nhưng nếu không phù hợp cơ địa có thể ngồi bán già. Tay nắm lại như hình Tổ sư, miệng ngậm, răng khít, mắt nhìn xuống, từ từ nhắm lại và trụ ở một điểm, tai hướng vào trong, không còn thích thú với âm thanh thế gian”.

Thượng tọa trích dẫn từ Chơn lý những mô tả sống động về trạng thái định như hơi thở nhẹ và đều, tinh thần gom lại, điện lực hài hòa, phát sinh ánh sáng, tâm rỗng lặng. Những hiện tượng như chớp sáng, hơi thở vi tế, tiếng tim đập to là những dấu ấn chân thật của hành giả đang đi đúng đường.

Thượng tọa kể lại trải nghiệm bản thân trong lần đầu nhập thất ba tháng: “Có lúc khí dâng lên đầu, đầu nhẹ như bong bóng, tâm an tịnh nhưng vì thiếu người hướng dẫn nên lo sợ và bỏ dở. Đây cũng là điều khiến tôi tiếc nuối cho đến bây giờ”.

Từ đó, Thượng tọa nhấn mạnh, người tu phải biết đây là hiện tượng bình thường, đừng vì tò mò mà hướng tâm ra, sẽ làm mất định lực. Khi định tâm sâu sắc, người tu thấy rõ sự mong manh của mạng sống, cảm nhận hơi thở là sự sống. Từ đó thấy rằng, cái thân vật chất chỉ là tạm bợ, mạng sống thật sự là tâm giác ngộ, là cái biết thanh tịnh, bất động, vượt ngoài sinh tử. Chính nhờ sự chứng đạt ấy, người tu buông bỏ chấp thân, sống vì chánh pháp, không còn bị ràng buộc bởi tài sản, danh vọng, hay thậm chí cả mạng sống.

Kết thúc buổi giảng, Thượng tọa động viên hội chúng tinh tấn thực hành phương pháp Sổ tức quán, một pháp môn tu định thiết yếu trong truyền thống Khất sĩ, đồng thời bày tỏ kỳ vọng rằng buổi chia sẻ này sẽ giúp các hành giả hiểu đúng hơn về con đường Tổ sư đã đi và kiên trì hành trì theo Chơn lý ấy.

 

Một số hình ảnh được ghi nhận: