Đây là bản tham luận của Hòa thượng Phó chủ tịch Ban Giáo dục Tăng Ni Trung Ương nhân đại hội Giáo dục Phật giáo được tổ chức vào ngày 23/12/2008 tại Huế.

I. NHỮNG TRUYỀN THỐNG ĐẶC SẮC CỦA GIÁO DỤC PHẬT GIÁO

1. Khởi thủy của Giáo Dục Phật Giáo

a. Tinh thần tự giác của tự thân

Nét đẹp truyền thống đặc sắc nhất của Giáo Dục Phật Giáo (GDPG) chính là tinh thần tự giác của tự thân. Chính đức Phật Tổ Thích Ca Mâu Ni của chúng ta đã thể hiện nét đẹp độc đáo, tuyệt vời này ngay khi Ngài vừa chào đời với câu tuyên bố: “Thiên thượng thiên hạ, duy ngã độc tôn”.

Và tinh thần tự giác này được thể hiện lần thứ hai khi Ngài vừa lên bảy tuổi, cùng vua cha Tịnh Phạn và quần thần đi dự lễ Hạ Điền. Trong lúc vua cha và quần thần đang làm lễ xuống giống, thì chính Thái tử lại tìm một nơi thanh vắng để tĩnh tọa tham thiền. Sau khi nhìn những luống cày mà quán chiếu về nỗi khổ của sanh linh. Chính tinh thần tự giác này được tăng lên một cách mạnh mẽ sau 5 năm tìm đạo, 6 năm khổ hạnh rừng già, giúp Bồ-tát Tất Đạt Đa chiến thắng ma quân và chiến thắng chính mình, chứng ngộ quả vị Vô thượng Chánh đẳng Chánh giác.

b. Tâm lực từ bi – thương yêu con người và cuộc đời

Hình ảnh Thái tử từ ái chăm sóc con chim bị thương khi trúng tên, hình ảnh Ngài đi dạo bốn cửa thành, quán chiếu về các tướng già, bệnh, chết và hình ảnh vị đạo sĩ ôm bát đi trì bình khất thực, rồi quyết định vượt bỏ hoàng cung, xuất gia tìm đạo chốn rừng thiêng… cho chúng ta thấy rõ thế nào là “Tâm lực từ bi – thương yêu con người và cuộc đời” của Thái tử Tất Đạt Đa khi còn thiếu niên và thanh niên.

2. Lớp học đầu tiên và những trường hợp giáo dục đặc biệt

a. Lớp học đầu tiên - đức Phật hóa độ 5 anh em A Nhã Kiều Trần Như: (Kondanna, Bhaddiya, Vappa, Mahanama & Assaji)

Buổi đầu, trên bước đường tìm đạo, Tất Đạt Đa có gặp và tham vấn 5 anh em A Nhã Kiều Trần Như, nhưng chưa tìm thấy được đỉnh cao của sự chứng ngộ, nên Ngài từ biệt ra đi với lời hứa hẹn: “Nếu ai chứng ngộ Vô thượng Niết-bàn trước thì sẽ gặp lại để trợ giúp nhau.” Vì vậy, sau khi chứng đắc quả vị Vô thượng Chánh đẳng chánh giác, đức Phật liền tìm gặp lại 5 anh em A Nhã Kiều Trần Như để truyền đạt đúng như lời hứa.

Như chúng ta đã biết, đức Phật chỉ khai thị, giúp cho 5 vị này nhận ra những gì mình vốn có mà không tự biết, bị cản trở bởi những nhận thức mê chấp thái quá và bất cập của chính mình. Đồng thời, Ngài chỉ rõ nguồn gốc, nguyên nhân làm nên sự khổ của con người và phương pháp nhận thức thấy rõ để được tu tập, đoạn trừ tận gốc rễ của khổ đau mà thân chứng quả vị A-la-hán.

b. Những trường hợp giáo dục đặc biệt

Trong cuộc đời hành đạo giáo hóa chúng sanh của đức Phật có rất nhiều trường hợp giáo dục đặc biệt, ở đây xin nêu vài trường hợp điển hình:

Phật độ thanh niên Da Xá (Yasa):

Da Xá là một thanh niên con của nhà triệu phú, thích ăn chơi sa đọa. Trong cơn chán nản cùng cực, người thanh niên vừa đi lang thang, vừa kêu: “Thống khổ thay cho tôi, đọa đày thay cho tôi”. Bấy giờ chính đức Phật đã tiếp độ thanh niên này bằng lời nói vô cùng ân cần và tha thiết: “Nơi đây không có thống khổ, hỡi nầy Yasa! Nơi đây không có đọa đày, hỡi nầy Yasa! Hãy đến đây Yasa và hãy ngồi xuống đây, Như Lai sẽ thuyết pháp cho con.”

Sau khi được đức Phật hóa độ, Da Xá đã trở thành người đệ tử thứ 6 trong giáo pháp. Sau này, Ngài có một tuổi thọ vượt bậc - 165 tuổi. Đặc biệt, cha và mẹ Ngài là đệ tử tại gia đầu tiên.

Phật độ Xá Lợi Phất (Sariputta) và Mục Kiền Liên (Moggallana)

Xá Lợi Phất và Mục Kiền Liên là 2 thanh niên trí thức tiêu biểu trong dòng dõi Bà- la-môn được đức Phật tiếp độ và trở thành 2 đệ tử thân cận, làm trị sự Giáo hội Tăng-già, hầu cận đức Phật. Xá Lợi Phất là vị trí tuệ đệ nhất và Mục Kiền Liên là vị thần thông đệ nhất.

Phật độ chàng Vô Não (Angulimala)

Lúc đầu ông có tên Ahimsaka (người vô tội), con của quốc sư xứ Kosala, ăn học ở Taxila, trở thành học trò lỗi lạc, bị bạn bè ganh tỵ, gièm xiểm đầu độc, bằng cách nói thầy dạy học bảo đem đến 1.000 ngón tay út bàn tay mặt dâng lên thầy để được truyền tâm ấn. Từ đó, ông mang nổi ám ảnh vào rừng Jalinai, xứ Kosala bắt đầu một chuỗi ngày sát hại, cho đến khi gặp được đức Phật độ.

Phật độ nàng thiếu nữ vườn xoài - Ambapali

Ammapali, còn được gọi là cô gái vườn xoài, vô cùng xinh đẹp, nhưng lại có cuộc sống sa đọa, tội lỗi. Khi gặp được đức Phật thuyết pháp giáo hóa, cô tỉnh ngộ, quy ngưỡng Phật pháp. Đến đỗi 500 thanh niên dòng tộc Licchavi xin nàng nhường lại một buổi cúng dường đức Phật bằng nhiều trăm lượng vàng, nàng nhất định không nhường. Thế mới biết, Đạo đã thấm sâu, thì vàng bạc trở thành vô nghĩa.

3. Từng bước hình thành Tăng đoàn và Giáo Hội Tăng Già

Hình thành Tăng đoàn:

Sau khi đức Phật tiếp độ cho năm anh em Kiều Trần Như, Ngài đã tiếp độ thanh niên Yasa cùng bốn người bạn thân thiết và 50 thân hữu của Yasa đồng đi xuất gia.

Thành lập Giáo Hội Tăng Già (GHTG):

Khi có được một Tăng đoàn 60 vị Tăng thanh tịnh và 2 vị đại đệ tử A-la-hán hầu cận là Xá Lợi Phất, Mục Kiền Liên thì đức Phật quyết định cho thành lập GHTG để bắt đầu thời kỳ mở rộng, hoằng hóa.

II. MỤC TIÊU TỔ CHỨC & NỘI DUNG GDPG:

1. Mục tiêu của GDPG:

Qua một số kinh điển căn bản, chúng ta thấy mục tiêu chính của GDPG có 3 điểm trọng tâm:

Trong Kinh Pháp Hoa, đức Phật nhấn mạnh “Như Lai ra đời vì một đại sự nhân duyên, đó là “Khai thị chúng sanh ngộ nhập Phật Tri Kiến”.

Trong Kinh tạng A-hàm và Nikaya, đức Phật luôn nhấn mạnh: “Nầy chư Tỳ-kheo, hãy luôn du hành vì an lạc, vì lợi ích, vì hạnh phúc cho chư thiên và loài người.”

Trong nhiều kinh luận, mục tiêu chính yếu của giáo dục và hoằng hóa chính là chuyển mê khai ngộ. Làm thế nào để giúp cho chúng sanh nói chung, mỗi người chúng ta nói riêng để nhận ra và tu tập bằng cách chuyển hóa tự thân theo lời dạy của đức Phật:

“Dứt các điều ác, làm các điều lành,

Giữ tâm ý trong sạch, chính lời chư Phật dạy.”

2. Tổ chức của GDPG:

Về tổ chức GDPG, trong thực tế chúng ta thấy có 3 hình thái tổ chức:

a. Phương cách truyền dạy trực tiếp giữa Thầy và Trò (tính tự giác).

b. Thành lập đạo tràng, tịnh xá, chùa chiền, tự viện… làm nơi quy tụ Tăng Ni, Phật tử để giáo dục chuyển hóa như lâu nay chúng ta đã làm.

c. Quy mô hơn, căn bản hơn, tổ chức thành trường lớp, có quy củ, có chương trình dạy và học cho từng cấp, từng thế hệ.

3. Nội dung căn bản của GDPG:

a. Kinh – Luật – Luận làm nội dung căn bản để truyền thọ.

b. Giới – Định – Tuệ làm nền tảng tu tập, thân chứng.

c. Thân – Khẩu – Ý giáo trực tiếp, bằng tinh thần tự giác hoặc rèn luyện, un đúc để đưa đến thành tựu thực tế cho mỗi người.

III. GDPG VIỆT NAM QUA DÒNG LỊCH SỬ

1. Chùa Dâu là ngôi trường Phật học đầu tiên tại Việt Nam:

Trong các sử liệu còn lưu lại, từ thế kỷ thứ 2, thứ 3 TL tại Giao Châu đã có hơn 20 ngôi chùa và hơn 500 vị tăng tu học. Chùa Dâu (Pháp Vân) được hình thành sớm nhất và là nơi đào tạo Tăng tài nổi bậc nhất thời đó.

2. Giáo Dục Phật Giáo thời Lý – Trần:

Thời Lý, PGVN có 3 thiền phái: Tỳ Ni Đa Lưu Chi, Vô Ngôn Thông và Thảo Đường. Đến thời Trần, vua Trần Nhân Tông xuất gia, trở thành Thiền sư Điều Ngự Giác Hoàng, đứng ra thống nhất 3 thiền phái, thành lập Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử.

Phần nhiều chư Tổ thường dùng phương pháp “Dĩ tâm ấn tâm”. Thầy truyền trực tiếp cho trò, theo phong cách ấn khả.

3. Giáo dục Phật giáo thời cận đại (đầu, giữa và hậu bán thế kỷ 20):

Phong trào chấn hưng PG nước nhà (1930 – 1945):

- Miền Bắc có Trường Phật học ở Chùa Quán Sứ (Tăng) và Chùa Bồ Đề (Ni), Chùa Bằng Sở (ấp Thái Hà, Hà Đông). Chương trình Tiểu học (4 năm); Trung Học (3 năm); Đại Học (3 năm); Bác Học Cao Đẳng (5 năm) do HT. Trung Thứ và chư vị cao tăng thạc đức đảm nhận.

- Miền Trung có Phật Học Đường Báo Quốc (1934) từ Chùa Trúc Lâm dời về do các HT. Giác Tiên, Phước Huệ, Trí Độ, Cư sĩ Tâm Minh, HT. Trí Thủ … nối tiếp lãnh đạo.

- Miền Nam có Hội Nam Kỳ Nghiên Cứu Phật Học (1933); Hội Phật Học Lưỡng Xuyên (1934); Phật Học Đường Phật Quang (1946 - Trà Vinh); Phật Học Đường Nam Việt (Chùa Ấn Quang – 1950) v.v... do Quý HT. Khánh Hòa, Huệ Quang, Khánh Anh, Thiện Hoa, Thiện Hòa, Trí Hữu, Trí Tịnh … chủ xướng, hợp sức, duy trì.

- Từ 1964 - 1975: Phật Học Viện Huệ Nghiêm (Sài Gòn), Phật Học Viện Hải Đức (Nha Trang), Viện Đại Học Vạn Hạnh (Sài Gòn), v.v…

IV. GDPGVN THỜI HIỆN ĐẠI - NHỮNG THÀNH TỰU & KHUYẾT ĐIỂM

1. Giáo dục Phật giáo Việt Nam thời hiện đại (1976 – 2008):

Năm 1976: Trường Tu Học Phật Pháp (Chùa Quán Sứ, HàNội)

Năm 1981: Trường Cao Cấp PHVN (Cơ sở I, Chùa Quán Sứ, Hà Nội)

Năm 1985: Trường Cao Cấp PHVN (Cơ sở II, PHV. Vạn Hạnh, TP. HCM)

Năm 1997: Trường Cao Cấp PHVN (Cơ sở III, PHV. Hồng Đức, Huế).

Sau đó, đến cuối năm 1997, cả 3 trường CCPHVN đều được đổi tên là: “Học Viện Phật Giáo Việt Nam”gắn liền tên địa phương (Hà nội, Huế, Tp. HCM).

Đến năm 2007, Học viện PGVN tại Tp. Cần Thơ được thành lập, dành riêng cho chư Tăng Nam tông, Khmer Nam bộ.

Từ năm 1987 đến nay (2008), hệ thống Trường Trung Cấp PHVN được thành lập 30 cơ sở (Miền Bắc có 8 trường, miền Nam có 22 trường); Lớp Cao đẳng Phật học có 8 cơ sở và lớp Sơ Cấp PH có hơn 25 cơ sở.

Trong gần 30 năm qua, có hơn mười ngàn (10.000) Tăng Ni thế hệ trẻ được đào tạo từ các cấp Trường PHVN. Hiện nay có hàng ngàn Tăng Ni sinh trưởng thành đã tham gia gánh vác Phật sự tại các Ban, Ngành, Viện TƯGH và các Tỉnh, Thành hội PG trên địa bàn cả nước.

2. NHỮNG THÀNH TỰU CỦA GDPGVN TRONG 32 NĂM QUA:

Thứ nhất: Làm được một việc hết sức thiêng liêng, đó là xóa bỏ được nỗi lo lắng trong lòng chư Tôn đức Tăng Ni: “Tre già măng chưa mọc”.

Thứ hai: Thành lập hệ thống trường, lớp trên khắp đất nước, giúp thế hệ Tăng Ni sinh trẻ có nơi nương tựa, có chỗ học hành.

Thứ ba: Đào tạo thế hệ Tăng Ni sinh trẻ có được một mặt bằng tri thức tương đối song song với sự phát triển của xã hội hiện nay.

Thứ tư: Một kết quả hết sức rõ nét là hiện nay có hơn 2/3 số Tăng Ni sinh trẻ được đào tạo trong thời gian qua, nay đã trưởng thành và đã tham gia phục vụ tại các Ban, Ngành… các cấp GH. (Tất nhiên, trong số này luôn có 3 thành phần: vững vàng, trung bình và yếu kém).

+ Những thành tựu trên là nhờ có hai yếu tố khách quan, chủ quan hỗ trợ:

– Yếu tố khách quan căn bản nhất là nhờ có chính sách cởi mở về Tôn giáo của Nhà nước Xã hội Chủ nghĩa. Đặc biệt là sau năm 1986, đường lối đổi mới của Nhà nước được từng bước thực thi ngày càng cụ thể, rõ nét.

– Yếu tố chủ quan căn bản nối tiếp là đường hướng GDPG được GH đưa vào chương trình hoạt động thực tiễn qua mỗi nhiệm kỳ đại hội GHPGVN.

Giai đoạn nổi bật là từ năm 1987 đến năm 2007. Giai đoạn này cho chúng ta thấy rất rõ nỗi khắc khoải lo âu của chư Tôn đức Tăng Ni Trưởng Lão mong đợi về một thế hệ kế thừa. Và điều tất yếu đã diễn ra. Từ Quảng Trị trở vào đến Cà Mau có 32 (rồi 34) Tỉnh, Thành đã có tới 22 BTS Tỉnh, Thành Hội PG thành lập Trường Trung Cấp PH (và 7 lớp Cao đẳng PH) và 3 Học Viện PG. Tại các Tỉnh Thành phía Bắc, buổi đầu chỉ có Cơ Sở GDPH tại Chùa Quán Sứ (Hà Nội); cũng trong thời gian này đã phát triển thêm 8 Trường TCPH, một lớp Cao đẳng PH. Hiện nay, chúng ta thấy cơ sở GDPG tại Chùa Quán Sứ đã được dời về Sóc Sơn và trở thành Trung tâm GDPG lý tưởng chung cho các Tỉnh, Thành miền Bắc và cả nước.

3. NHỮNG KHUYẾT ĐIỂM, YẾU KÉM TỒN TẠI TRONG GDPGVN HIỆN NAY

GHPGVN được thành lập từ tháng 11 năm 1981. Với ngần ấy thời gian, Ban GDTN đồng thời cũng có mặt. Những gì Ngành GDTN đạt được, tất nhiên là chúng ta rất hoan hỷ, nhưng bên cạnh đó, chúng ta cũng không thể nào vui trọn vẹn, tự ru ngủ chính mình, trong khi thực tế những kém khuyết trong quá trình đào tạo vẫn còn đó và ngày càng hiện rõ.

Thứ nhất: GH tuy có chủ trương thành lập hệ thống cơ sở GDPG, nhưng lại thiếu chỉ đạo, gắn bó sâu sát. GH hiện có 4 Học viện. HV tại TP. Cần Thơ đặc biệt đào tạo chư Tăng Nam tông Khmer. Ba Học viện còn lại tại Hà Nội, Huế và Tp. HCM chưa đồng bộ phương cách điều hành, tuyển sinh, chương trình giảng dạy, đào tạo. Ban Thường trực HĐTS, Ban GDTNTƯ và Hội đồng Điều hành các Học viện PG vẫn chưa có một quy chế thống nhất và đồng bộ về tuyển sinh, chương trình giảng dạy, đào tạo và thi kiểm tra học kỳ hàng năm và cuối khoá. Có trường thu học phí, có trường lại không.

Thứ hai: GH hiện có 8 lớp Cao đẳng và 30 trường TCPH. Ban Trị sự Tỉnh, Thành Hội PG đơn vị nào gắn bó với cơ sở trường, lớp thì nơi đó được tổ chức tuyển sinh, thực hiện chương trình đào tạo nghiêm túc, nhưng cũng có nơi quá trình đào tạo được thực hiện cho tròn khoá, nhưng kết quả đào tạo không tương xứng. Khuyết điểm này do Ban GDTNTƯ, BTS Tỉnh Thành Hội PG (Ban GDTN cùng cấp) không có kế hoạch giám sát, kiểm điểm.

V. GDPGVN HIỆN NAY CẦN ĐƯỢC CỦNG CỐ ĐỂ PHÁT TRIỂN

1. Nhìn nhận thực tế, xác lập trách nhiệm và củng cố, điều chỉnh những khuyết điểm

Nhìn nhận thực tế, xác lập trách nhiệm: Chư Tôn đức Ban Thường trực HĐTS và Ban GDTN.TƯ có trách nhiệm nhận khuyết điểm trước tập thể GH.

Củng cố, điều chỉnh những khuyết điểm.

- Xây dựng quy chế (bộ khung căn bản) GDPGVN gắn với thực tế và phát triển.

- Xác định một hệ thống GDPGVN hiện nay từ Sơ cấp, Trung cấp, Cao đẳng, Đại học và sau Đại học.

- Quy định rõ thành phần nhân sự điều hành, giảng dạy và trách nhiệm bổ nhiệm nhân sự liên hệ (phạm hạnh, trình độ, năng lực, khả năng chuyên môn,…)

- Thống nhất quy chế Tổ chức và Điều hành.

- Thống nhất kế hoạch đào tạo thi tuyển sinh và thi tốt nghiệp.

- Thống nhất chương trình dạy và học.

- Thống nhất dự kiến bổ nhiệm thành phần nhân sự kế thừa sau khi tốt nghiệp mỗi cấp học.

2. VẤN ĐỀ XÃ HỘI HÓA GDPG ĐÃ ĐẾN LÚC CHƯA ?

GH và các cấp GH cần có chủ trương đẩy mạnh XHH GDPG thâm nhập cộng đồng xã hội.

Ban GDTN cần có một quy chế về XHH GDPG để GH xem xét, quyết định (trong đó bao gồm thành phần nhân sự và chương trình, định hướng hoạt động).

VI. KẾT LUẬN

- GDPG là sứ mạng thiêng liêng đối với GH và thời đại.

- GDPG là nền tảng đào tạo lực lượng nhân sự kế thừa.

- GDPG thành công thì Phật Pháp tương lai được xương minh và ngược lại.

- Chư Tôn đức Tăng Ni ngành GDTN hãy cùng can đảm nhận lãnh trách nhiệm nặng nề trên vai, cùng nhau đoàn kết gắn bó, tạo nên một sức mạnh mới để tăng trưởng, chia sẻ gánh nặng với GH và cuộc sống.

- Lịch sử luôn khẳng định “Con người làm nên lịch sử”. GDTN thời đại phát triển hay mờ nhạt trong đó có trách nhiệm của mỗi chúng ta.            

Chia sẻ với thân hữu:

In bài viết: