Sáng 11/6/2024 (06/5/Giáp Thìn), HT.Minh Bửu - UVTT HĐTS, Phó Trưởng Ban Thường trực Giáo phẩm Hệ phái kiêm Trưởng ban Tăng sự Hệ phái, đã có buổi giảng pháp thứ hai quanh đề tài “Thiền định” tại trường hạ Pháp viện Minh Đăng Quang (TP.Thủ Đức, TP.HCM).

Hòa thượng cho biết: “Thiền định có lịch sử lâu đời, truy ngược lại hàng ngàn năm trước, bắt nguồn từ khu vực Nam Á. Trước thời Phật giáo ra đời, theo các ghi chép, thiền định đã được tìm thấy trong các nền văn minh cổ đại như Thung lũng Indus và lưu vực Ganges. Theo đó, có niên đại từ khoảng 3000 năm TCN, hoặc có thể xuất hiện trước đó nữa. Những thực hành thiền định ban đầu này tập trung vào việc đạt được trạng thái xuất thần, hoặc siêu thức”.

Đối với thiền Phật giáo, được hình thành cùng với sự hình thành của Phật giáo, vào khoảng 600 năm TCN, tại Ấn Độ. Mục đích cao nhất của thiền định trong Phật giáo là đạt được giác ngộ, là trạng thái giải thoát khỏi mọi khổ đau.

Thiền, tiếng Phạn là dhyāna (ध्यान), Trung hoa đọc là “Thiền-na”, khái niệm về thiền có sự khác biệt tùy theo văn hóa, tôn giáo, tư tưởng tông phái… nhưng không ra ngoài ý nghĩa là sự tập trung hoặc sự chú ý, để đưa đến mục tiêu là sự bình an nội tâm, trí tuệ và giác ngộ.

Hòa thượng dẫn chứng một khái niệm khác về thiền định trích trong Kinh Pháp Bảo Đàn, rằng: “Gọi là ‘Thiền định’ có nghĩa là gì? Bên ngoài xa lìa các tướng gọi là ‘thiền’, bên trong không loạn gọi là ‘định’. Bên ngoài nếu như tuy có tướng, song bên trong bổn tính vẫn không loạn, thì đó là cái tự tịnh tự định bổn nguyên. Chính sự liên hệ với ngoại cảnh gây nên loạn tâm. Do đó bên ngoài xa lìa các tướng tức là ‘thiền’, bên trong không loạn tức là ‘định’. Ngoại thiền nội định, cho nên gọi là Thiền định”.

Trong Phật Giáo, có nhiều tông phái thiền khác nhau, nhưng không ra ngoài hai loại cơ bản là thiền chỉ và thiền quán. Trong đó, chỉ - tiếng phạn là samatha, nghĩa là dừng nghỉ vọng niệm để đạt được định tâm vắng lặng, có thể đắc được thần thông. Quán - tiếng phạn là vipassana, hay gọi là thiền minh sát, thiền tuệ, quán sát, soi sát đối tượng, để đạt tới sự hiểu biết, nhìn rỏ bản chất các pháp là vô thường, khổ và vô ngã , từ đó đưa đến giác ngộ giải thoát.

Hòa thượng nhìn nhận, dù là phương pháp thiền nào của Phật giáo cũng không ra ngoài 4 đối tượng quán sát, đó là: thân, cảm thọ, tâm và pháp.

Nói về các cách thức truyền giáo trong Phật giáo, Hòa thượng nêu lên 4 loại cơ bản như sau: huyền giáo, trực giáo, đốn giáo và tiệm giáo.

Huyền giáo đề cập đến những giáo lý Phật giáo cao thâm, huyền bí, khó hiểu đối với người mới bắt đầu. Nó thường ẩn dụ, sử dụng những biểu tượng và ngôn ngữ tượng trưng để truyền tải những thông điệp sâu sắc về bản chất thực tại và con đường giác ngộ.

Đốn giáo đề cập đến phương pháp giác ngộ trực tiếp, tức thời, không cần trải qua quá trình tu tập lâu dài. Nó nhấn mạnh vào việc nhận thức bản chất Phật tính vốn có trong mỗi chúng sinh.

Trực giáo là phương pháp truyền dạy giáo lý Phật giáo trực tiếp, không thông qua ngôn ngữ, hay kinh điển. Nó thường sử dụng tâm truyền, thiền định hoặc những phương pháp phi ngôn ngữ khác.

Tiệm giáo đề cập đến phương pháp tu tập Phật giáo từ từ, từng bước, dần dần đạt được giác ngộ. Nó nhấn mạnh vào việc tích lũy công đức, tu tập thiền định và thực hành các giáo lý Phật giáo một cách kiên trì.

Đặc biệt, Hòa thượng đề cao mục đích của thiền định trong Phật giáo là đạt cái nhìn nhận sáng suốt, như: thiên nhãn là nhìn thấy mọi vật ở quá khứ, hiện tại và tương lai, không bị giới hạn bởi thời gian và không gian; pháp nhãn là thấu hiểu bản chất chân thật của mọi hiện tượng, thấy được sự vô thường, khổ đau, vô ngã của vạn vật; tuệ nhãn là thấy mọi thứ một cách rõ ràng, minh bạch, không bị che lấp bởi ảo tưởng và chấp ngã; Phật nhãn là đạt được trí tuệ viên mãn, thấu hiểu mọi điều một cách hoàn hảo, thấu rõ bổn tánh các pháp là không, tên của các pháp là giả, hình tướng của các phải là hư huyễn.

Thông qua những lời chỉ dạy của Hòa thượng, chư hành giả đã phần nào nắm được căn bản về lịch sử, khái niệm, hình thái cơ bản, mục đích tối hậu của thiền định trong Phật giáo. Nhờ đó, mỗi cá nhân trong tu tập sẽ đạt được cho riêng mình một vài sự trực ngộ về thiền định.

Khép lại thời khóa, Hòa thượng dẫn bài thơ của Ngài Trần Nhân Tông, qua đó diễn tả sự ngộ nhập cá nhân:

Lưỡi vướng vị ngon, tai vướng tiếng
Mắt theo hình sắc, mũi theo hương
Lênh đênh làm khách phong trần mãi
Ngày hết, quê xa vạn dặm đường.

Một số hình ảnh tại buổi giảng:

Chia sẻ với thân hữu:

In bài viết: